თურქული სასპორტო ლექსიკა თანამედროვე ქართულ მეტყველებაში
DOI:
https://doi.org/10.52340/PUTK.2025.29.04საკვანძო სიტყვები:
სასპორტო ლექსიკა, თურქული ტერმინოლოგია ქართულში, ნასესხები ლექსიკაანოტაცია
ქართული ენა, როგორც კულტურული და ისტორიული კონტაქტების მდიდარი სისტემის მატარებელი, საუკუნეების განმავლობაში სხვადასხვა ენის ლექსიკურ ერთეულებს სესხულობდა და გარდაქმნიდა. ერთ-ერთი თვალსაჩინო სფერო, სადაც ეს პროცესი ნათლად ჩანს, არის სპორტი და მასთან დაკავშირებული სიტყვები. განსაკუთრებული ინტერესის საგანია იმ თურქული წარმოშობის სასპორტო ტერმინების კვლევა, რომლებიც ჯერ კიდევ წინა საუკუნეებში შემოვიდა ქართულ მეტყველებაში და ქართულ კულტურულ-ენობრივ სისტემაში დამკვიდრდა.
წარმოდგენილი სტატიის მიზანია ამ სიტყვების ქართული ენის ლექსიკურ სისტემაში ინტეგრაციის ისტორიული მექანიზმების ანალიზი. ეს საშუალებას იძლევა, შევაფასოთ ქართულ ენაზე მათი გავლენა როგორც ისტორიულად, ისე თანამედროვე გამოყენების თვალსაზრისით, რადგან ამ ლექსიკის გავრცელება ერთდროულად ასახავს რეგიონულ კავშირებსა და ენობრივ დინამიკას. ეს კი ჩვენს თემას აქტუალურ ლინგვისტურ საკითხად აქცევს. ამჯერად ნაშრომში ყურადღება დაეთმობა ისეთ გავრცელებულ ტერმინებს, როგორებიცაა: თამაშობა, ვარჯიში, თულიხჩი, მოედანი და ჩოხა. ისინი დიდი ხანია, აქტიურად გამოიყენება სპორტსმენების, მწვრთნელების, ქომაგების, სპორტის ჟურნალისტებისა თუ კომენტატორების მეტყველებაში.
კვლევის მნიშვნელობა განპირობებულია იმითაც, რომ სპორტი ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური სფეროა ენობრივი ინოვაციების თვალსაზრისით. მეთოდოლოგიურად, ნაშრომი დაეფუძნა შედარებით ანალიზს, ასევე, ისტორიული წყაროებისა და ლექსიკოგრაფიული მასალის გამოყენებას.
კვლევის შედეგად გამოიკვეთა, რომ ზემოაღნიშნული ტერმინები მეტწილად უკვე ლექსიკალიზებულია ქართულში, ხშირად ფონეტიკურად ადაპტირებული ფორმით, ხოლო გრამატიკული კუთხით ექვემდებარება ქართული ენის წესებს – იღებენ შესაბამისი ბრუნვის ფორმას. ყოველივე ეს კი ნათლად აჩვენებს ენის ადაპტაციის მექანიზმების მოქნილობასა და, ამავდროულად, ახლო კულტურულ-სოციალური გარემოდან შემოსული ლექსიკის მიმართ ქართული ენის მიმღებლობას.
წყაროები
Abramishvili 1967: Abramishvili, Sh., Newly discovered wall painting of Alaverdi; “Friend of the Monument”, X-XI. Tbilisi, 1967.
Abuladze 1973: Abuladze I., Dictionary of the Old Georgian Language (Materials). Tbilisi, “Science”, 1973.
Asatiani: Asatiani L., Nine Brothers Kherkheulidze, https://www.aura.ge/316-leqsebi-samshobloze/3728-lado-asatiani--cxra-dzma-xerxeulidze.html Certification: 10.01.2025.
Chubinashvili 1984: Chubinashvili D., Georgian-Russian Dictionary, second edition, restored using offset printing, prepared for printing and with a preface by Akaki Shanidze. Tbilisi, "Soviet Georgia", 1984.
Chubinashvili 1961: Chubinashvili N., Georgian Dictionary with Russian Translation (edited and researched by A. Glonti). Tbilisi, "Soviet Georgia", 1961.
Danelia 2021: Danelia V., Issues of Sports Journalism. Tbilisi, Publishing House "Sachino" Ltd., 2021.
Danelia 2022: Danelia V., Tulukhchi or Aquarius? Issues of Georgian Speech Culture, Book Twenty-Two. TSU Arn. Chikobava Institute of Linguistics. Tbilisi, 2022, pp. 38-43.
Eristavi 1991: Eristavi R., First They Died, Then They Got Married, Anthology of Georgian Classical Drama. Tbilisi, Publishing House "Georgian Theatre", 1991.
Explanatory Dictionary of the Georgian Language (one-volume). Georgian Academy of Sciences, Institute of Linguistics, Georgian Soviet Encyclopedia. Tbilisi, 1986.
Gigineishvili 2014: Gigineishvili Z., Georgian Terminology of Rugby, Terminology Issues. Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Arnold Chikobava Institute of Linguistics, 2014, pp. 74-79.
Grishashvili 1997: Grishashvili I., Urban Dictionary. Archival material, the dictionary was prepared for publication by Rusudan Kusrashvili. Tbilisi, Publishing House "Samshoblo", 1997.
Hughes 2006: Hughes T., Tom Brown's School Years, Translation: Julia Glek, 2006. https://ru.wikipedia.org/wiki/Спорт; Verification:10.05.2021.
Jalabadze 1980: Jalabadze G., Georgian Soviet Encyclopedia, vol. 5, Tbilisi, 1980.
Khutsesi... 1985: Khutsesi I., The Martyrdom of Shushanik, Merchule G. The Life of Grigol Khandzteli (school edition, the text was prepared for publication and research was added by Zurab Sarjveladze, Korneli Danelia and Elguja Giunashvili). Tbilisi, Publishing House "Education", 1985.
Kvantaliani 2010: Kvantaliani E., Georgian-Turkish Dictionary, Tbilisi, 2010.
Manuscript - M. Isu N. 9.21 and 23). M. Isu N. 9.21 and 23 - Mtskheta Bible, Institute of Manuscripts, A-51 manuscript, book Isu Naves, 9.21 and 23.
Nadiradze 2011: Ethnographic Dictionary of Georgian Material Culture / Sak. National. Museum. [Project author and scientific director Eldar Nadiradze; Ed. Roin Metreveli; Author-editor: Gvantsa Archvadze, Marina Bokuchava, Tamar Geladze and others]. - Tbilisi: Meridiani, 2011.
Natadze 1979: Natadze R,. Georgian Soviet Encyclopedia, vol. 4. Tbilisi, 1979.
Orbeliani 1991: Orbeliani S.-S., Dictionary of Georgian, I. prepared according to autograph lists, research and a search for explanatory vocabulary were added by Ilia Abuladze. Tbilisi, “Merani", 1991.
Rabelais 2016: Francois Rabelais,, Gargantua and Pantagruel, Complete, Five Books Of The Lives, Heroic Deeds And Sayings Of Gargantua And His Son Pantagruel (Translated into English by Sir Thomas Urquhart of Cromarty and Peter Antony Motteux), 2016.
Rustaveli 1992: Rustaveli Sh.. “The Knight in the Tiger’s Skin”, the text was prepared for publication, explanatory material and comments were added by N. Natadze. Tbilisi, Publishing House “Education”, 1992.
Vizitey 2006: Vizitey N. Le,cture Course on the Sociology of Sport: A Tutorial, Moscow: Physical Culture, 2006.
https://dlab.ug.edu.ge/synonym/detail/0/Game; Verification: 25.02.2025.
https://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/Game; Verification: 25.02.2025.
https://ok.ru/megobrob/topic/67762453405897; Verification: 18.09.2024.
https://ok.ru/megobrob/topic/67762453405897; Verification: 05.09.2022.
